भ्याक्सिनको प्रकार – लेखक (बिनम राज श्रेष्ठ )

भ्याक्सिन सब्द राख्ने पहिलो व्यक्त्ति लुइस पाश्चर हो । भ्याक्सिनेसन सब्द राख्ने व्यक्त्ति र समल  पोक्स पहिलो भ्याक्सिन एडवर्ड जेनर निकायको हो।

भ्याक्सिन भनेको कमजोर Biological antigen (virus/ bacteria)  नै हो जसले शरीरमा निश्चित (specific) रोग बिरुद्ध antibodies(Protein) उद्मदन गर्न immune (Adaptive) प्रणालीलाई सक्रिय गर्दछ । यसलाई नै artificial र active immunization भनिन्छ ।

जसमा बाहिरबाट भ्याक्सिन मार्फत सरिरमा antibodies उद्मदन हुने गर्छ । Permanent  long lasting हुन्छ। antibodies ले मेमोरी सेल स्टोरे गर्दछ जसले गर्दा फेरि तेसतै antigen आएको खण्डमा तिब् गतिमा तेस बिरुद्ध कम गर्ने गर्छ ।

Natural इम्मुनिटीले गर्दा उद्पदन भएको antibodies लाई Passive immunization भनिन्छ । जसमा सक्रमित ब्यक्तिमा उद्पदन भएको antibodies (inactive/ reduced pathogenicity pathogen) part लाई नै दोस्रो ब्यक्तिमा भ्याक्सिनको रुपमा लिन्छ । यसको प्रभाब temporary हुने गर्छ। तेसैले यसलाई फेरि फेरि आवश्यकता अनुसार दिनु पर्छ।

भ्याक्सिन को तिन प्रकार छन् ।

१. लाभ attenuated भ्याक्सिन:  कमजोर बनिएको र रोग लगाउने सक्ने क्षेमत कम भएको antigen (virus/ bacteria) हो ।

उदहारण :बिसी जी , ओराल पोलियो ,yellow fever ,typhoid , chicken  pox , रुबेला ,इन्फुल्ज़ा , मिजल्स / मम्फ ,typhus

२. किलड / निस्क्रिय भ्याक्सिन: मरेको अथवा निस्क्रिय बनाएको antigen नै हो।

उदहारण: pertussis, rubies

३. टोकसोइद भ्याक्सिन: कुनै antigen  को एक पार्ट मात्र लिएको हुन्छ।

उदहारण: TD

भ्याक्सिनको बिबरण:-

१. बिसिजी भ्याक्सिन: bacille calmette Guerin लाभ attenuated भ्याक्सिन हो । यो पाउडर (dry फ्रोज़न भ्याक्सिन ) को रुपमा हुन्छ तेसैले यसलाई Lyophilised  भ्याक्सिन भनिन्छ । यो पाउडरको रुपमा भएको ले Nacl  diluent मा मिसाएर मात्र बाचालाई खोप दिनु पर्छ। मिसाएको ४ घण्टा पछि प्रयोग गर्नु हुदैन । भ्याक्सिन लगाएको ८- १२ हप्तामा (१२ महिना ) गोलो permanent  सानो सकार हुनेगर्छ। ०.०५ ml एक डोज दया पाखुराको माथिलो भागमा छाला भित्र क्षेय्रोग विरुद्ध लगाइन्छ ।

२. मिजल्स भ्याक्सिन: पाउडरको रुपमा हुन्छ तेसैले यसलाई Lyophilized भ्याक्सिन भनिन्छ । यसलाई distilled  वाटर सित मिसाएर ४ घण्टा भित्र प्रयोग गरिसक्नु पर्छ  नत्र toxic shock syndrome हुन् सक्छ।०.५ ml  दुइ डोज ९ र १२ महिनामा बाया पाखुराको माथिल्लो भाग छाला र मासु बीच दादुरा रुबेला विरुद्ध लगाइन्छ।

३. पोलिओ भ्याक्सिन:Fractional Dose of Inactivated Polio Vaccine-fIPV  killed Inactivated भ्याक्सिन हो । जसलाई बाया पाखुराको माथिलो भागमा छाला भित्र दुइ डोज ६ र १४ हप्ताको अन्तरालमा ०.१ ml पोलियो भाइरसबाट हुने पोलियो विरुद्ध लगाइन्छ । Bi-valent ओराल पोलियो भ्याक्सिन fIPV भन्दा धेरै प्रभाबकरी हुन्छ किन भने लाइब भ्याक्सिन हो । यसलाई epidemic मा बढी प्रयोग गरिन्छ। मुखमा दुइ थोपा ६, १० र १४ हप्ताको अन्तरालमा तिन डोज  पोलियो भाइरसबाट हुने पोलियो विरुद्ध लगाइन्छ ।

४. पेन्टाभ्यालेन्ट भ्याक्सिन: ६ , १० र १४ हप्ताको अन्तरालमा तिन डोज ०.५ ml  बाया तिघ्रा बीच बाहिरी भाग मासुमा भ्याकुते ,लहरे खोकी धनुस्तंकर र हेपेटाइटिसटा इप बि,  हेमोफिलुस इन्फुल्जा विरुद्ध लगाइन्छ । जोरो आउने र सुनिने हुनाले बच्चको आमालाइ paralytic र सुन्नेको ठाउमा आइस लागउन सुझाब दिनु पर्छ।

Contraindication:

लाइब भ्याक्सिन गर्भबतीलाई दिनु हुदैन । HIV symptomatic बिरामीलाई दिनु हुदैन तर बिसीजी दिन सकिन छ  । किन भने बिरामीलाई क्षेरोग हुने सम्भावना हुने हुदा दिन मिल्छ । fever भएकोलाई typhoid भ्याक्सिन  दिनुहुदैन । epilepsy  / neurological  disorder  भएको लाई DPT  दिनु हुदैन। फरक फरक स्थानमा फरक फरक live भ्याक्सिन दिन सक्छौ।